مفاهیم بورس: ضریب بتا

برای درک بهتر موضوع اجازه دهید یک مثال ساده را با هم بررسی کنیم. احتمالاً می‌دانید که شاخص بورس یک کشور بیانگر میانگین بازدهی آن در بازه‌های زمانی مختلف است. برای مثال وقتی شاخص بورس از ۲۰۰ هزار واحد به ۲۵۰ هزار واحد برسد، یعنی سهام موجود در آن به‌صورت میانگین (میانگین وزنی) ۵۰% بازدهی و رشد قیمت را داشته‌اند. حال ممکن است در همین بازار یک سهام ۱۰۰% رشد کرده باشد و سهام دیگر ۲۰%! شاخص بتا درواقع میزان نوسان قیمت سهام نسبت به شاخص کل را اندازه‌گیری می‌کند. در ادامه‌ی این مقاله به مفهوم ضریب بتا در بورس صحبت خواهیم کرد.

ضریب بتا در بورس چیست؟

ضریب بتا(β) معرف میزان ریسکی است که سرمایه‌گذار با تصاحب دارایی‌های به‌دست‌آمده نسبت به شاخص معیار(معمولاً شاخص کل بازار) متحمل می‌شود. درواقع، ضریب بتا وابستگی سهم را نسبت به بازار مشخص می‌کند؛ یعنی اگر سهامی ضریب بتای بالایی داشته باشد، هنگامی‌که بازار رو به رشد باشد، نسبت به میانگین بازار رشد بیش‌تری می‌کند و وقتی بازار رو به افت است، نسبت به میانگین بازار افت بیشتری می‌کند؛ اما آگاهی از ضریب بتا در بورس چه فایده‌ای برای ما خواهد داشت؟ تحلیل‌گران توصیه می‌کنند که وقتی آینده‌ی بازار را مثبت پیش‌بینی می‌کنید و احساس می‌کنید که بازار قرار است رو به رشد باشد، سهام با بتای بالا خریداری کنید تا از میانگین بازار سود بیش‌تری ببرید؛ اما وقتی فکر می‌کنید که ریسک‌ها در بازار افزایش یافته و بازار احتمالاً این روزها ریزش دارد، به سمت سهامی که بتای پایین دارد بروید تا از میانگین بازار ضرر کمتری کنید.

تفسیر انواع ضریب بتا در بورس

• اگر ضریب بتای سهمی برابر با یک باشد، انتظار می‌رود افزایش و کاهش قیمت آن سهم درست مطابق افزایش یا کاهش بازار باشد.
• اگر ضریب بتای سهمی بیشتر از یک باشد، نوسانات بازدهی آن سهم بیشتر از نوسانات بازار خواهد بود و به آن دارایی پرریسک گفته می‌شود. حالا برعکس، دارایی‌هایی که ضریب بتای آن‌ها کمتر از یک باشد، نوساناتی کمتر از نوسانات بازار را تجربه خواهند کرد و به آن‌ها دارایی کم‌ ریسک گفته می‌شود.
• اگر ضریب بتای سهمی دو باشد، افزایش و کاهش قیمت آن دو برابر شاخص بازار خواهد بود؛ یعنی هنگامی‌که بازار ۱۰ درصد رشد قیمت را تجربه می‌کند، قیمت این سهم ۲۰ درصد افزایش می‌یابد و زمانی که بازار ۱۰ درصد سقوط می‌کند، قیمت این سهم ۲۰درصد کاهش می‌یابد.
• سهمی که بتای آن ۰.۵ است، اگر رشد شاخص بازار ۱۰ درصد باشد، رشد قیمت آن سهم پنج درصد خواهد بود و اگر بازار ۱۰درصد افت کند، ارزش این سهم پنج درصد افت خواهد کرد.
• سهمی که بتای صفر دارد، با نوسانات بازار تغییر نمی‌کند و این بدان معنا است که نمی‌توان هیچ رابطه‌ای میان رشد و افت بازار و رشد یا افت این سهم پیدا کرد.
• همچنین اگر سهمی بتای منفی داشته باشد، رفتار آن درست عکس رفتار بازار است؛ مثلاً اگر بتای سهمی منفی یک باشد، درصورتی‌که بازار ۱۰ درصد رشد کند، ارزش این سهم ۱۰ درصد کاهش می‌یابد.

توجه داشته باشید که برای محاسبه بتای یک سبد از سهام یا صندوق سرمایه‌گذاری، کافی است بتای هر یک از سهام سبد دارایی مذکور را به دست آورده و میانگین موزون بتای آن‌ها را محاسبه کنیم که معادل بتای آن صندوق یا سبد از دارایی‌ها است.
طبیعتاً اگر ضریب بتای سبد یا صندوق‌ سرمایه‌گذاری مشترک کوچک‌تر از یک باشد، هنگام کاهش ارزش بازار، ارزش دارایی‌های آن کمتر از بازار کاهش می‌یابد و ریسک سبد یا صندوق‌ سرمایه‌گذاری مشترک در مقابل ریسک بازار پایین‌تر است.
فرمول ریاضی محاسبه ضریب بتا از کواریانس بازده سهم یا سبد و بازده بازار تقسیم‌بر واریانس بازده‌های بازار به دست می‌آید.

انواع ریسک در بازار و رابطه آن‌ها با ضریب بتا

در دنیای سرمایه‌گذاری امروز، اغلب پژوهشگران عقیده دارند که ریسک سرمایه‌گذاری را با انحراف معیار نرخ بازده مرتبط است؛ یعنی هرچقدر که بازده سرمایه‌گذاری بیشتر تغییر کند، این سرمایه‌گذاری‌ها ریسک بیشتری خواهند داشت. در این بخش اشاره‌ای کوتاه بر انواع ریسک می‌کنیم. به‌طورکلی، منابع ریسک که باعث تغییر و پراکندگی در بازده می‌شوند، به دودسته‌ی سیستماتیک و غیرسیستماتیک تقسیم می‌شوند. ریسک سیستماتیک، همان ریسک بازار است. مثل وقتی‌که شما سهام خوبی خریده‌اید، اما بازار منفی است و سرمایه‌گذاری شما با زیان همراه خواهد شد. یا برعکس، ممکن است بازار مثبت باشد و سهمی بد، با بازدهی جذاب همراه باشد؛ اما ریسک غیرسیستماتیک به پرتفوی انتخابی شما مربوط می‌شود نه به کلیت بازار؛ یعنی باید ببینید که در پرتفوی خود سهام خوب دارید یا بد.

 
اگر میزان ضریب بتا در بورس در پرتفوی شما نزدیک به ۱ باشد، آن‌وقت ریسک سیستماتیک یا ریسک بازار به پرتفوی شما نیز منتقل خواهد شد(در سرمایه‌گذاری شاخصی وضعیت اینگونه است.) اما پرتفویی با ضریب بتای صفر، نه‌تنها از نوسانات بازار اثر نمی‌پذیرد، بلکه مستقل از روند کلی بورس، راه خودش را می‌گیرد. آگاهی از ضریب بتا به سرمایه‌گذاران و تریدرها کمک می‌کند تا میزان ریسک سیستماتیک را مدیریت کنند. هدف از بین بردن ریسک سیستماتیک نیست. اتفاقاً داشتن پرتفویی با بتای بزرگ‌تر از ۱، به شما این امکان را می‌دهد تا در بازار گاوی (اصطلاحاً به بازاری که در آن سهام روند صعودی دارد می‌گوییم) که متناسب با بازار حرکت کنید، آن هم درحالی‌که بتوانید بیشتر از شاخص بازدهی بگیرید. چنین پرتفویی برای بازار خرسی (اصطلاحاً به بازاری که در آن سهام روند نزولی دارد می‌گوییم)، ترسناک است.

ختم کلام

در این مقاله راجع به مفهوم ضریب بتا در بورس و نحوه‌ی استفاده از آن در معاملات سهام صحبت کردیم. در آخر هم شاید این سؤال برایتان پیش بیاید که ضریب بتای سهم باید چقدر باشد؟ پاسخ این سؤال بستگی به استراتژی شما دارد. اگر قصد سرمایه‌گذاری روی شاخص را دارید، بتای ۱ برای شما ایده‌آل است. اگر بخواهید اثر نوسان‌های شاخص را در پرتفوی خود را تقویت نمایید، بتا را بالاتر از ۱ ببرید. اگر می‌خواهید در یک بازار منفی (که البته از منفی بودن آن اطمینان دارید) سود کنید، بتای منفی را انتخاب کنید. درنهایت اگر می‌خواهید پرتفوی شما مستقل از جو عمومی بازار باشد، بتا را صفر کنید.