مفاهیم بورس: آربیتراژ

برای آربیتراژ، شرایط باید برای خرید و فروش فراهم بوده و محصولات، نیازی به معرفی یا بازاریابی نداشته باشد؛ بنابراین، صادرات کالا آربیتراژ محسوب نمی‌شود. ماهیت آربیتراژ بر مبنای بازده مثبت حتمی و قطعی است و اگر ارزش یک دارایی در بازارهای مختلف برابر باشد؛ اصطلاحاً تعادل آربیتراژی برقرار است.
به‌عنوان‌مثال دو سال گذشته بانک مرکزی سکه‌های یک‌ماهه را با قیمت ۱,۵۹۰,۰۰۰ تومان پیش‌فروش کرد، آن هم درحالی‌که در بورس کالا، قیمت سکه یک‌ماهه حدود دو میلیون تومان بود و یک فرصت آربیتراژ(همان سود بدون ریسک) حدود ۲۰ درصد برای یک ماه ایجاد شده بود. ‌
سکه ۱,۵۹۰,۰۰۰ تومان از بانک مرکزی خریده می‌شد و به قیمت حدود دو میلیون تومان در بورس کالا به فروش می‌رفت. این یعنی یک سود قطعیِ بیست‌درصدی! پس نکته‌ی دیگر این است که قیمت‌ها را در بازارهای مختلف بشناسیم تا بتوانیم فرصت‌های آربیتراژ را شناسایی کنیم.
 

آربیتراژ در بازار نقدی

در این بخش مفهوم آربیتراژ را در انواع بازارهای نقدی بررسی کرده و نحوه معاملات آن را بیان می‌کنیم.

１.   بازار جهانی سهام

امروزه سهام شرکت‌های چند ملیتی و بین‌المللی در بورس‌های‌ جهانی عرضه می‌شود. این بازارها به یکدیگر متصل هستند و فعالیت آن‌ها یکپارچه است. حالا گاهی ممکن است در یک بازه زمانی کوتاه، قیمت یک سهم در بازارهای مختلف یکسان نباشد و فرصتی برای آربیتراژ به وجود بیاید. ازآنجایی‌که سرمایه‌گذاران پیوسته بازارهای جهانی را زیر نظر دارند و باوجود ربات‌های معامله‌گر و حجم بالای سفارشات، این فاصله در ارزش سهام‌ها از بین می‌روند و بازار به تعادل می‌رسد.

２.   بازار غیررسمی ارز ایران

یکی از بسترهایی که معاملات در آن مطابق مفهوم آربیتراژ انجام می‌شود، بازارهای غیر رسمی است؛ اختلاف قیمت ارز دولتی در ایران و بازار آزاد آن باعث می‌شود که آربیتراژگران(دلالان ارزی)، ارز سهمیه‌ای دولتی را خریداری کرده و در بازار آزاد به فروش برسانند. همچنین تفاوت نرخ ارز در بازارهای منطقه‌ای و بازارهای کشورهای همسایه، فرصت فوق‌العاده‌ی دیگری است تا همین افراد در معامله‌ای بدون ریسک، سود هنگفتی به دست بیاورند. البته چنین معاملاتی موجب خروج ارز و آسیب به‌نظام اقتصادی کشور می‌شود و طبیعتاً پیگرد قانونی دارد.

آربیتراژ در بازار آتی

بخش عمده‌ای از معاملات که در مفهوم آربیتراژ انجام می‌شود، متعلق به بازار آتی است. این مدل آربیتراژ نتیجه‌ی اختلاف قیمت در بازار نقد و بازار آتی است. به این صورت که قیمت سهام یا کالا به‌عنوان دارایی سرمایه‌دار، در بازار آتی نسبت به قیمت آن در بازار نقد بیشتر است و فاصله قیمت در این آربیتراژ موجب می‌شود که حاشیه سود مناسبی برای سرمایه‌داران ایجاد شود.
در این بازار آربیتراژگران دارایی خود را در بازار نقد خریداری می‌کنند و معادل آن قراردادی در بازار آتی منعقد می‌کنند. اختلاف قیمت در هنگام خریدوفروش این دارایی، سود ناخالص سرمایه‌گذار است.

آربیتراژ در بازار جهانی ارز فارکس

در بازار فارکس(Forex)، تعداد زیاد معامله‌گران و سرعت بالای اجرای سفارشات باعث شده که فرصت‌های آربیتراژی فورا پوشش داده ‌شود. در بازار ارز جهانی می‌توان سه روش عمده را در مفهوم آربیتراژ بررسی کرد:

آربیتراژ جفت ارزی

به معنای کسب سود از قیمت‌‌های متفاوتِ یک جفت‌ ارز در دو کارگزاری یا صرافی.

آربیتراژ سود تضمین شده

در این آربیتراژ معامله‌گر اول نرخ سود کشورها و مناطق اقتصادی مختلف را بررسی می‌کند، سپس دارایی خود را به ارز کشوری که بیشترین نرخ سود را دارد تبدیل کرده و در سیستم بانکی همان کشور سرمایه‌گذاری می‌کند. معامله‌گر به‌طور هم‌زمان، یک قرارداد آتی جهت تضمین نرخ تبدیل ارز منعقد می‌کند تا بعد از اتمام دوره سرمایه‌گذاری، همچنان بتواند از نرخ تبدیل اولیه خود استفاده کند.

آربیتراژ مثلثی

آربیتراژ مثلثی هنگامی استفاده می‌شود که برای سه نرخ ارزی، قیمت‌های مختلفی وجود داشته باشد. معامله‌گران به‌سرعت سه جفت ارز مختلف را به یکدیگر تبدیل کرده و درنهایت به دارایی اولیه خود بازمی‌گردند.

مزایای آربیتراژ

پیش‌تر گفتیم که با بهره‌گیری از آربیتراژ می‌توانیم از تفاوت قیمت دو بازار، سود کم ریسکی به دست بیاوریم. حالا به برخی از مزایا و معایب آربیتراژ می‌پردازیم:

• بزرگ‌ترین مزیت آربیتراژ، صفر بودن ریسک آن است. این معاملات در بدترین حالت سود ندارد و سرمایه‌ی اولیه برای سرمایه‌گذار باقی می‌ماند.
• آربیتراژ کمک می‌کند تا قیمت اوراق بهادار در بازار تقریباً ثابت باقی بماند و به قیمت بهتر دارایی کمک می‌کند. همچنین اختلاف قیمت اوراق بهادار در بازارهای مختلف را از بین می‌برد.
• آربیتراژ به کارایی بیشتر بازارهای مالی کمک می‌کند، چون اگر آربیتراژ وجود نداشت، سهام با قیمت‌های مختلف در بازارهای مختلف خریدوفروش می‌شد و به خاطر حدس و گمان تعداد کمی از افراد، اعتماد سرمایه‌گذاران واقعی به بازار سهام آسیب می‌دید.

معایب آربیتراژ

•  بسیاری از افراد فقط جنبه قیمت را در نظر می‌گیرند و هزینه‌های معاملات و مالیات مربوط به خریدوفروش دارایی را به‌کل فراموش می‌کنند. همین باعث تخمین اشتباه سود می‌شود و اگر اختلاف قیمت زیاد نباشد، می‌تواند حتی منجر به ضرر شود.
• در زندگی واقعی فرصت‌های آربیتراژ زیادی وجود ندارد. اگر فرصتی برای سودآوری در چنین شرایطی وجود داشته باشد، باید سریع‌ترین فناوری را در اختیار داشت تا بتوانید به‌سرعت موقعیت درست را به دست بیاورید. برای انجام چنین معامله‌هایی، باید تخصص کافی داشته باشید.
• برای انجام آربیتراژ و سودآوری بالای آن، به سرمایه زیادی نیاز داریم و طبیعتاً با سرمایه اندک نمی‌توانیم به سود موردنظر برسیم.

تعادل آربیتراژی

همان‌طور که پیش‌تر بیان شد، آربیتراژ مجموعه‌ای از تراکنش‌های مالی است که به‌هیچ‌وجه ضرر و زیان ندارد.
در مقدمه، از عبارت دیگری به نام تعادل آربیتراژی نام بردیم. اگر در بازارهای مختلف، تفاوت قیمت وجود نداشته باشد، تعادل آربیتراژی رخ می‌دهد. در حالت تعادل آربیتراژی، افراد نمی‌توانند فقط با معاملات سریع و با استفاده از تفاوت قیمت‌های موجود سود به دست آورند.
تعادل آربیتراژی، حالتی ایده‌آل در اقتصاد است. هنگامی‌که یک محصول در یک بازار ارزان‌تر از بازار دیگر باشد، قطعاً تقاضا برای خرید از بازار ارزان‌تر بیشتر می‌شود. حالا هرچه تقاضا برای این محصول بیشتر باشد، قیمت آن نیز افزایش می‌یابد. درنتیجه، فرصت‌های آربیتراژی کوتاه هستند و بسیار سریع از دست می‌روند.

 ختم کلام

در این مقاله، ما مفهوم آربیتراژ را مشخص کردیم و فرصت‌های آربیتراژی را در بازارهای مختلف بررسی کردیم. این فرصت‌ها اغلب باعث پویایی اقتصاد کشورها می‌شود، اما در کشورهایی که وضعیت اقتصادی نامناسبی دارند، همین فرصت‌ها به خاطر تمایل کم افراد برای سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های مولد، رشد اقتصادی تحت تأثیر می‌گیرد. همه‌ی افراد در بازارهای مختلف تمایل دارند هزینه‌ها را کاهش داده و سود خود را افزایش دهند. درنتیجه رقابت بسیار تنگاتنگ است. برای همین هم در بیشتر مواردی که فرصتی برای آربیتراژ و سود مطمئن در کوتاه‌مدت وجود دارد، فقط کارشناسان حرفه‌ای و مجرب و افرادی که ابزارهای قدرتمندی در اختیار دارند، می‌توانند از این فرصت‌های ویژه بهره ببرند.